Η Αστρονομία (ως διεθνής όρος εκ των ελληνικών λέξεων του «άστρον» + «νέμω») είναι η επιστήμη που ερευνά και εξετάζει όλα τα ουράνια σώματα (μεταξύ αυτών και τη Γη) καθώς και τις σχέσεις, κινήσεις και δυναμική αυτών.

Η περιοχή του κέντρου του Γαλαξία μας όπως απεικονίζεται σε ερασιτεχνική φωτογραφία. Εύκολα διακρίνονται οι αστερισμοί του Τοξότη (αριστερά) και του Σκορπιού (δεξιά).

Πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Γενικά 2 Βασικές αρχές 2.1 Ιστορία 2.1.1 Μυθολογία 2.1.2 Αρχαιότητα 2.1.3 Μεσαίωνας 2.1.4 Αναγέννηση 2.1.5 Σύγχρονη Ιστορία 2.2 Ουράνια σώματα 3 Εξερεύνηση του διαστήματος 4 Συστηματοποίηση της Αστρονομίας 5 Η Αξία της Αστρονομίας

[Επεξεργασία]

Γενικά

Γενικά η Αστρονομία γεννήθηκε με την εμφάνιση του «διανοούμενου ανθρώπου» στον ημέτερο πλανήτη. Ειδικότερα όμως για τους Έλληνες, η «Αστρονομία» γεννήθηκε ακριβώς την ίδια ιερή εκείνη στιγμή που γεννήθηκε και η Ελληνική Μυθολογία και μάλιστα σε μια αμφίδρομη σχέση. Προστάτης της, η θεία «Μούσα» Ουρανία.
H Αστρονομία αναφέρεται στην παρατήρηση και την ερμηνεία των φαινομένων που λαμβάνουν χώρα στον ουράνιο χώρο πέρα από την γη και την ατμόσφαιρά της. Μελετά την προέλευση, την εξέλιξη, τις φυσικές και χημικές ιδιότητες των ουρανίων σωμάτων που μπορούν να παρατηρηθούν (και είναι εκτός των ορίων της ατμόσφαιρας), καθώς και των διεργασιών που περιλαμβάνουν αυτές.

Η Αστρονομία ως επιστήμη με τη πρόοδο των φυσικομαθηματικών επιστήμών έλαβε δια μέσου των αιώνων τόση ευρύτητα ώστε να καταταχθεί στις φυσικές επιστήμες αλλά και να κατατμηθεί σε επιμέρους άλλους σημαντικούς κλάδους. Σημαντικότεροι δε αυτών είναι:

• Πρακτική Αστρονομία ή παρατηρηριακή Αστρονομία (ή απλά Αστρονομία) η οποία και πραγματεύεται τα όργανα, τις μεθόδους που εκτελούνται οι αστρονομικές παρατηρήσεις καθώς και οι υπολογισμοί αυτών.
• Σφαιρική αστρονομία η οποία θεωρώντας τα ουράνια σώματα ως μαθηματικά σημεία στην κοίλη επιφάνεια της ουράνιας σφαίρας αποτελεί την εφαρμογή της σφαιρικής τριγωνομετρίας στην αστρονομία. Σ΄ αυτόν τον κλάδο οφείλεται η δυνατότητα της χαρτογραφίας και της έκδοσης αστρονομικών πινάκων.
• Ουράνια Μηχανική η οποία εξετάζοντας τα ουράνια σώματα από δυναμική άποψη μελετά τις διέπουσες αυτών δυνάμεις ως και τα αποτελέσματα με βάση φυσικούς νόμους (π.χ. παγκόσμιας έλξης κ.ά.). Ο κλάδος αυτός στηρίζεται στην «ανώτερη μαθηματική ανάλυση» και «θεωρητική μηχανική». Διαμορφωτής δε αυτού ήταν ο Γάλλος μαθηματικός Λαπλάς στο μνημειώδες σύγγραμμά του «Μεκανίκ σελέστ».
• Φυσική Αστρονομία ή Αστροφυσική η οποία εξετάζει τα ουράνια σώματα από φυσικής πλευράς, δηλαδή χημικής σύστασης, θερμοκρασίας, χρώματος, λαμπρότητας κλπ. Από αυτόν το κλάδο γίνεται η κατάταξη των ουρανίων σωμάτων (π.χ. αστέρες, πλανήτες, δορυφόροι κλπ). Κύριοι ακόμη επι μέρους κλάδοι αυτής είναι η «Αστρική φωτομετρία» και η «Αστρική Φασματοσκοπία».
• Ναυτική Αστρονομία ή Αστρονομική Ναυτιλία η οποία αποτελεί συνδυασμό της Πρακτικής Αστρονομίας και της Σφαιρικής Αστρονομίας τόσο για τις ανάγκες της ναυσιπλοΐας όσο και της αεροπλοΐας.
• Περιγραφική Αστρονομία ή Κοσμογραφία η οποία περιγράφει τα ουράνια σώματα καθώς και τα διάφορα ουράνια φαινόμενα. Ο κλάδος αυτός χαρακτηρίζεται ως «ο ξεναγός του διαστήματος». Περιλαμβάνει δηλαδή τις βασικές γνώσεις της Αστρονομίας, τις οποίες και εκθέτει χωρίς αποδείξεις και χωρίς τη χρήση πολύπλοκων μαθηματικών τύπων.
• Κοσμογονία (διαστήματος) σκοπός της οποίας είναι, εκ του συνδυασμού των πορισμάτων των διαφόρων άλλων κλάδων της Αστρονομίας η αποκάλυψη των νόμων της δημιουργίας και της εξέλιξης.

Η Αστρονομία είναι μία από τις λίγες επιστήμες που έχουν απομείνει, όπου οι ερασιτέχνες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, κυρίως με την παρατήρηση μεταβατικών φαινομένων όπως τα μεταβλητά αστέρια, οι κομμήτες κ.α.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει συχνά σύγχυση μεταξύ της Αστρονομίας και της Αστρολογίας. Παρότι έχουν κοινή καταγωγή, η μεν Αστρονομία βασίζεται στην επιστημονική μεθοδολογία (επαναληψιμότητα των παρατηρήσεων, διατύπωση νόμων που ερμηνεύουν τις παρατηρήσεις), η δε Αστρολογία είναι μία "ψευδοεπιστήμη" που ανήκει στη σφαίρα της «προνοητικής δεισιδαιμονίας» και που διατυπώνει νόμους για την εξέλιξη της καθημερινής ανθρώπινης ζωής, βασιζόμενη κυρίως στις μεταξύ των ουρανίων και επίγειων σωμάτων μαγνητικές δυνάμεις, οι οποίοι όμως πολλάκις στερούνται συνέπειας φθάνοντας και στα όρια της αγυρτείας.

Σημείωση Νεότερη διάκριση της Αστρονομίας γίνεται σε δύο μεγάλους κλάδους α) τη «Κλασσική Αστρονομία», που εξετάζει τις φαινόμενες θέσεις και κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, περιγράφει τα αστρονομικά όργανα με τα οποία γινονται οι παρατηρήσεις και εκθέτει τις μεθόδους υπολογισμών των παρατηρήσεων, ενώ συνάμα μελετά τις πραγματικές κινήσεις και τις μεταξύ των σωμάτων αυτών σχέσεις, αναζητώντας τα αίτια που τις προκαλούν, διατυπώνοντας έτσι, τους μαθηματικούς τύπους που συνδέουν αυτά και β) την Αστροφυσική που ασχολείται με τα φυσικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ουρανίων σωμάτων όπως η λαμπρότης, η θερμοκρασία, η ακτινοβολία, η χημική σύσταση κλπ.

[Επεξεργασία]

Βασικές αρχές

[Επεξεργασία]

Ιστορία

Η πρόοδος της αστρονομίας είναι στενά συνδεδεμένη με την εξέλιξη των παρατηρήσεων. Ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα στη γη που σηκώνει το κεφάλι του για να κοιτάξει απευθείας τον ήλιο και τα ουράνια σώματα που φαίνονται την νύχτα. Η γοητεία που ασκεί ο ουρανός στον άνθρωπο τον οδήγησε στην συστηματοποίηση των παρατηρήσεών του και στην διατύπωση νόμων που εξηγούν φαινόμενα όπως οι φάσεις της σελήνης, η διάρκεια του έτους και η εναλλαγή των εποχών. Οι πρώτοι αστρονόμοι χρησιμοποίησαν ως μέσο παρατήρησης το γυμνό οφθαλμό.

[Επεξεργασία]

Μυθολογία

[Επεξεργασία]

Αρχαιότητα

Αρχαίοι λαοί όπως οι Βαβυλώνιοι, οι Αιγύπτιοι και οι Εβραίοι ασχολήθηκαν με την Αστρονομία. Η Βίβλος έχει πολλές αστρονομικές αναφορές, γνωρίζουμε επίσης την κατάρτιση ημερολογίων από του αρχαίους Αιγύπτιους με πρακτικούς σκοπούς όπως την συστηματοποίηση των καλλιεργειών περί τον Νείλο.

Οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν σημαντικά βήματα στην επιστήμη της αστρονομίας, όπως το σύστημα του φαινόμενου μεγέθους των αστέρων (που εφαρμόζεται ακόμα), την σφαιρικότητα της γης (Πυθαγόρας, 6ος αιώνας π.Χ.) την πρόταση ηλιοκεντρικού συστήματος (Αρίσταρχος ο Σάμιος 310 - 230 π.Χ.), την μέτρηση της ακτίνας της Γής (Ερατοσθένης, 276 - 192 π.Χ.), την κατάρτιση καταλόγου ουρανίων σωμάτων (Ίππαρχος, 2ος π.Χ. αιώνας), κ.α.

[Επεξεργασία]

Μεσαίωνας

Ο Μεσαίωνας υπήρξε περίοδος οπισθοδρόμησης των επιστημών. Ο φόβος της ιεράς εξέτασης, ο σκοταδισμός, απέτρεπε κάθε πρόοδο. Η εγκατάληψη του ηλιοκεντρικού συστήματος και η καθιέωρωση ενός γεωκεντρικού ήταν επιβεβλημένη από την «Χριστιανική Ηθική». Ωστόσο κατά την περίοδο του Μεσαίωνα πρόοδος στην αστρονομία υπήρξε από Άραβες αστρονόμους (όπως ο al-Farghani, 9ος αιώνας μ.Χ.), κείμενά τους μεταφάστηκαν στα λατινικά περί τον 12ο Αιώνα.

[Επεξεργασία]

Αναγέννηση

Η Αναγέννηση υπήρξε η περίοδος εκρηκτικής εξέλιξης της αστρονομίας με την διατύπωση του ηλιοκεντρικού συστήματος του Κοπέρνικου (1473-1543), τους νόμους κίνησης του Κέπλερ (1571-1630), τις εργασίες του Γαλιλέου (1564-1642) και τέλος τους νόμους της δυναμικής του Νεύτωνα (1642-1727). Οι παρατηρήσεις του Τυχό Μπραχέ (1546-1601) ήταν οι σπουδαιότερες πριν την εισαγωγή του τηλεσκοπίου και χρησιμοποιήθηκαν για την διατύπωση των νόμων του Κέπλερ. Ένα από τα σπουδαιότερα βήματα στην αστρονομία είναι η εισαγωγή του τηλεσκοπίου από τον Γαλιλέο. Το τηλεσκόπιο έδωσε μεγάλη προώθηση στην αστρονομία επιτρέποντας παρατηρήσεις ακριβείας σε ουράνια σώματα που δεν είχαμε την δυνατότητα να παρατηρήσουμε με τον γυμνό οφθαλμό.

[Επεξεργασία]

Σύγχρονη Ιστορία

Η παρατηρησιακή αστρονομία εξακολούθησε να δίνει υλικό με την κατασκευή ισχυρότερων τηλεσκοπίων. Ο Messier (1730-1817) κατήρτησε κατάλογο με τα απομακρυσμένα αντικείμενα όπως Γαλαξίες, Νεφελώματα, κ.α. Η εξέλιξη συνέχισε με επιταγχυνόμενα βήματα στην σύγρονη εποχή του Διαστημικού Τηλεσκοπίου Hubble, μπορούμε να αναφέρουμε ως ορόσημα τον νόμο του Hubble (1889-1953) για την επέκταση του σύμπαντος, τις θεωρίες της σχετικότητας (ειδική και γενική) του Einstein (1879-1955), την εφεύρεση του Ραδιοτηλεσκοπίου καθώς και την έναρξη της εξερεύνησης του διαστήματος.

[Επεξεργασία]

Ουράνια σώματα

Η Αστρονομία εξετάζει τους φυσικούς νόμους που διέπουν τα ουράνια (εκτός της γηίνης ατμόσφαιρας) σώματα, τα οποία είναι δυνατόν να παρατηρηθούν με τις κατάλληλες μεθόδους.

• Αστέρια. Τα αστέρια είναι αέρια σώματα, στα οποία κυριαρχεί συνήθως το στοιχείο Υδρογόνο. Οι συνθήκες στα αστέρια είναι τέτοιες ώστε να λαμβάνουν χώρα θερμοπυρηνικές αντιδράσεις και να ακτινοβολούν ενέργεια σε μορφή ηλεκτρομαγνικής ακτινοβολίας. Ο Ήλιος είναι το κοντινότερο αστέρι στην Γη. Μία καθαρή ασέληνη νύχτα μπορούμε να διακρίνουμε περί τα 4000 αστέρια χωρίς οπτικά βοηθήματα. Αυτά είναι αστέρια που ανήκουν στον Γαλαξία μας. Το κοντινότερο αστέρι στο ηλιακό μας σύστημα είναι ο εγγύτατος του Κενταύρου σε απόσταση 4.2 ετών φωτός.
• Πλανήτες. Οι πλανήτες είναι σώματα (αέρια ή στερεά όπως η Γη) τα οποία δεν έχουν δυνατότητα να συντηρήσουν θερμοπυρηνικές αντιδράσεις. Οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο. Οι πλανήτες συχνά διαθέτουν δορυφόρους οι οποίοι περιστρέφονται γύρω τους. Ο μοναδικός δορυφόρος της γης είναι η Σελήνη.
• Κομήτες, Αστεροειδής. Σημαντικά μικρότερα σώματα των πλανητών.
• Νεφελώματα. Σχηματισμοί αερίων και σκόνης που εκτείνονται σε ευρύτερες περιοχές του γαλαξία. Τα νεφελώματα συχνά είναι περιοχές δημιουργίας νέων αστέρων. Γνωστό νεφέλωμα είναι το «μεγάλο νεφέλωμα» του αστερισμού του Ωρίωνα (Μ42).
• Σμήνη αστέρων. Σχηματισμοί αστέρων που έχουν βαρυτική αλληλεπίδραση. Διακρίνονται σε σφαιρικά και ανοικτά σμήνη. Ένα από τα γνωστότερα σμήνη είναι οι «Πλειάδες» ή «Πούλια» (Μ45 στον αστερισμό του Ταύρου).
• Γαλαξίες. Τα αστέρια αποτελούν μέρη μεγαλύτερων σχηματισμών, των γαλαξιών. Οι γαλαξίες είναι πολλές τάξεις μεγέθους μεγαλύτεροι από τους αστέρες, οι δε γαλαξίες οργανόνωνται σε σμήνη γαλαξιών. Ο κοντινότερος γαλαξίας στον Γαλαξία μας είναι το νέφος του Μαγγελάνου (169000 έτη φωτός).
• Αστερισμοί. Για ευκολότερη αναγνώριση και ανεύρεση των ουράνιων σωμάτων, ο ουρανός χωρίζεται σε 88 τμήματα, ισάριθμων αστερισμών. Οι αστερισμοί που διασχίζει ο ήλιος κατά την εναλαγή των εποχών (η εκλειπτική) ονομάζονται αστερισμοί του ζωδιακού κύκλου.
• Μαύρες τρύπες, Άστρα νετρονίων. Σώματα στα οποία ισχύουν ακρότατες συνθήκες της φυσικής. Συνήθως προέρχονται από το τελικά στάδιο της εξέλιξης μεγάλων αστέρων.

[Επεξεργασία]

Εξερεύνηση του διαστήματος

Ο 20ος αιώνας έχει ταυτιστεί με αυτό που ονομάζουμε «Διαστημική εποχή». Για πρώτη φορά ο άνθρωπος κατάφερε να «φτάσει» τα αστέρια, να ξεπεράσει δηλαδή τα όρια της γηίνης ατμόσφαιρας με τα διαστημικά σκάφη. Η εξερεύνηση του διαστήματος συνέβαλε ριζικά στην ανάπτυξη της αστρονομίας καθώς έδωσε την δυνατότητα απευθείας δειγματοληψίας και επισκόπησης.

• Νηλ Άρμστρονγκ
• Τζων Γκλεν
• Mariner
• Apollo
• Sputnik I
• Sputnik II
• Voyager

• SS Columbia
• SS Discovery
• SS Endeavour

• Category:Εξερεύνηση του διαστήματος

[Επεξεργασία]

Συστηματοποίηση της Αστρονομίας

Κύριοι κλάδοι της Αστρονομίας είναι:

• Η Αστρομετρία
• Η Ουράνια Μηχανική και
• Η Αστροφυσική.

Κλάδοι της Αστροφυσικής είναι:

• Η Κοσμολογία,
• Η Ραδιοαστρονομία,
• Η Αστρονομία ακτίνων Χ,
• Η Αστρονομία ακτίνων γάμμα,
• Η Αστρονομία Υπέρυθρης Ακτινοβολίας και
• Η Αστρονομία Υπεριώδους Ακτινοβολίας

[Επεξεργασία]

Η Αξία της Αστρονομίας

Κατ΄ αρχήν η συμβολή της Αστρονομίας και η πλοκή της με άλλες επιστήμες και τέχνες είναι σπουδαιότατη. Κανείς δεν μπορεί ν΄ αμφισβητήσει ότι οι παρατηρήσεις των αρχαίων Ελλήνων φυσικών, αποτελούν τη βάση της σύγχρονης αυτής θετικής επιστήμης. Αλλά και σήμερα η οπτική (τηλεσκόπιο, μικροσκόπιο) αναπτύχθηκε πολύ από την ανάγκη της έρευνας των ουρανίων σωμάτων. Η φασματοσκοπία ΄που έχει αστρονομική εξ ανάγκης προέλευση, χρησιμοποιείται σήμερα από τη Φυσική, Χημεία, Μεταλλουργία, Βιολογία κλπ. Ακόμα η Χρονομετρία, η Ναυτιλία, και η Γεωδαισία σχετίζονται στενά με την Αστρονομία. Αποκορύφωμα δε της συμβολής της αποτελεί στην σύγχρονη έρευνα του διαστήματος τις ασφαλείς αποστολές τεχνητών δορυφόρων και διαστημοπλοίων.

Η Κύρια όμως αξία της Αστρονομίας δεν μετριέται από τη συμβολή της σε άλλες επιστήμες και τέχνες. Πρώτιστα το κέρδος είναι πνευματικό. Ο έναστρος ουρανός αποτελεί σήμερα τον μοναδικό χώρο που όταν γυρίσει το βλέμμα του ο άνθρωπος γυρίζει στο παρελθόν αφού ότι βλέπει ανάγεται χρονικά σ΄ εκείνον. Κοιτάζοντας αυτόν ξετυλίγεται μπροστά του, σήμερα, όλο το μεγαλείο από την Ελληνική Μυθολογία σε μια θαυμαστή τάξη και υπέροχη αρμονία του Σύμπαντος, καθώς η μεγαλοπρέπεια και η απεραντοσύνη του, δημιουργούν στον άνθρωπο πνευματικές καταστάσεις πολύ ανώτερες. Ατενίζοντας τους αστερισμούς, τους πλανήτες και τα άλλα ουράνια σώματα ενισχύεται η μνήμη, οξύνεται η κρίση, διευρύνεται η σκέψη αλλά και αναπτερώνεται η φαντασία και συναντά ακριβώς την ίδια εκείνη των δημιουργών της Ελληνικής Μυθολογίας που αναμφισβήτητα αναβιβάζουν τον παρατηρητή σε υψηλότερη πνευματική σφαίρα εμπνέοντάς του συναισθήματα ανώτερα και ευγενέστερα.

Η Αστρονομία είναι γεγονός ότι αποτελεί επιστήμη με μεγάλη ηθοπλαστική δύναμη. Η αποκάλυψη του θαυμαστού Σύμπαντος αποκαλύπτει ταυτόχρονα το μεγαλείο του λογικού με το οποίο προικίσθηκε ο άνθρωπος από τη Θεία Πρόνοια ώστε να τον οδηγεί στην επίγνωση της πραγματικής θέσης του, «εν χώρω και χρόνω», της ύπαρξής του Εγώ του, μέσα στο Σύμπαν, πολύ ψηλότερα από τα καθημερινά ψυχοφθόρα πάθη του (υπερηφάνειας, εγωισμού, ιδιοτέλειας κλπ) σε σχέση πάντα με την επίγεια φθαρτότητά του. Δίκαια λοιπόν είναι να θεωρείται ο χώρος αυτός της γνώσης κλίμακα των Ημιθέων.

Τέλος η Αστρονομία σχετίζεται στενά με τη Φιλοσοφίακαι τη Μεταφυσική. Παρότι ως επιστήμη δεν μπορεί να δώσει άμεση απάντηση σε φιλοσοφικά προβλήματα, εντούτοις ασκεί σημαντική επίδραση, όπως σημειώνει ο διάσημος αμερικανός φυσικός Russell (Ράσελ) [1877-1957], στο καθορισμό της θέσης του σκεπτόμενου ανθρώπου στις υποχρεώσεις του προς τις μέλλουσες γενιές, ή τη θέση του στο Σύμπαν ως προς τη Δύναμη εκείνη υπεράνω αυτού. Ακριβώς κάτι παρόμοιο που χαρακτηριστικά υποστήριξε και ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπίου Αθηνών Δ. Αιγινήτης [1862-1934]] ότι η Αστρονομία παρουσιάζει «τη συγγένεια της ανθρώπινης διάνοιας προς τον Άπειρον Λόγον».